شفقنا- استاد برجسته حوزه علمیه قم گفت: اصل دیه یک حکم شرعی است که در قرآن کریم آمده، اما تقدیر دیه یعنی میزان و مقدار آن جنبه شرعی ندارد و حکم الهی نیست.

به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی، در اولین نشست از سلسله نشست های فقه پژوهی با موضوع « دیه »، که به همت مُؤسّسه فقهی فِقهُ الثَّقَلَین وابسته به دفتر آیت الله العظمی صانعی و در محل سالن اجتماعات پژوهشکده امام خمینی(ره) مرقد امام راحل برگزار شد، اظهار داشت: اصل مسئله دیه با توجه به نص قرآنی، محل تردید نیست و از طرفی در همه نظام های حقوقی، یک اصل پذیرفته شده است.

او افزود: اصولا نمی توان پذیرفت که فردی به دیگری خسارت و زیانی وارد کند و در عین حال مسئولیتی متوجه او نباشد، لذا از نظر عُقَلا، تردیدی در اصل مسئله نیست.

این استاد برجسته حوزه علمیه قم با بیان این که در مسئله « دیه » چند وجه و بخش مهم وجود دارد که یکی از آنها مربوط به تقدیر « دیه »، یعنی مقدار و میزان آن است، گفت: در این زمینه و در فقه امامیه، با برخی از این دست مسائل در عصر خودمان مواجه هستیم؛ باید توجه داشته باشیم که یک سری اجناسی که برای تقدیر « دیه » مشخص شده از قبیل درهم و دینار و …، موضوعاتی منتفی است، چرا که ما امروز در دنیا، درهم و دینار به عنوان سکه طلا و نقره نداریم؛ و همچنین نسبت به شتر، گاو و گوسفند هم، اگرچه هست و وجود دارد، اما در همه جوامع هم نمی تواند به عنوان مبنای تقدیر « دیه » قرار گیرد، چون همه جا شیوع و رواج ندارد.

او اضافه کرد: گذشته از موضوع فوق، از نظر تقدیرات هم تفاوت هایی هست؛ مثل دیه مسلمان و غیر مسلمان؛ تقریبا دیه غیر مسلمان یک سیزدهم دیه مسلمان می شود و تفاوت دیه زن و مرد و بعد نَوَسان دیه در جبران خسارت ها مورد توجه قرار می گیرد.

سروش محلاتی افزود: همینطور برخی مواقع دیه با خسارت هایی که به فرد وارد می شود، متناسب است و گاهی این طور نیست و شخص آسیب دیده، برای درمان ، خیلی بیش از آن چه به عنوان دیه دریافت می کند، باید متحمل هزینه شود؛ مجموعه ای از این مسائل در بحث دیه هست که باید به آن ها پاسخ داد و مسائل را حل کرد.

او با بیان این که ۳راه حل [و به نوعی چهار راه حل] به طور کلی در مسائل مربوط به « دیه » مطرح است، گفت: 1- یکی از این راهکارها این است که بنا به مصالح جامعه، در مواردی که تشخیص می دهیم مشکلی وجود دارد، ترمیم هایی انجام دهیم و تصمیمی بر اساس مصلحت بگیریم؛  2-  راه حل دیگر این است که به سراغ حکم حاکم برویم و انتظار داشته باشیم با حکم حاکم تغییراتی در مسائل و احکام مربوط به « دیه » که امروز قابلیت اجرایی ندارد حاصل شود؛ 3- و راه حل سوم هم این است که از نظر ادله مربوط به احکام « دیه » تلاش کنیم، و اگر جای بحث و مناقشه در ادله هست به آن ها وارد شویم؛ مثلا مسائل و احکام دیه کُفّار و مسلمانان را مورد بررسی قرار داده و بحثی اجتهادی در این زمینه صورت گیرد؛ البته از این ۳راه حل کمابیش استفاده کرده ایم، اما توجه دارید که هیچ کدام از این ها، علاج کلی برای مسائل فقهی دیه در شرایط روز جامعه نیست و بیشتر جنبه وصله کاری دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: البته یک احتمال دیگر در مسئله هست که اگر این احتمال قابل تثبیت باشد، به طور کلی می تواند مشکلات باب دیه را حل کند و آن احتمال که راه حل چهارم هم می توان نامید، این است که بگوییم، اصل دیه یک حکم شرعی است که در قرآن کریم آمده، اما تقدیر دیه یعنی میزان و مقدار آن جنبه شرعی ندارد و حکم الهی نیست.

او افزود: این که تقدیر دیه و میزان خسارت آن باید از حُلَّه یَمانی، دِرهَم و دینار ، سکه طلا و نقره و باشد، حکم شرعی نیست؛ کما این که تقدیراتی هم که در این زمینه هست، حکم شرعی نیست؛ توضیحی هم که نسبت به اعضا و جراحات صورت می گیرد، تقدیر شرعی نیست؛ پس چیست؟ تقدیراتی است که پیامبر اکرم (صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) و امیرالمؤمنین (عَلَیهِ السَّلامُ)، بر اساس اختیاراتی که شرع مقدس به آنان داده است، وضع کردند؛ امیرالمؤمنین (عَلَیهِ السَّلامُ) از این اختیارات استفاده کردند و تقدیراتی را وضع کردند؛ که همین اختیارات برای سایر امامان (عَلَیهِمُ السَّلامُ) نیز هست و ایشان می توانند تقدیرات یعنی مقدار دیه را به تشخیص خود کم یا زیاد کنند؛ در زمان ما هم این بحث هست که در عصر غیبت امام معصوم (عَلَیهِ السَّلامُ) هم این از اختیارات حاکم جامعه است؟ و می تواند به عصر غیبت هم توسعه پیدا کند و الّا تابع تقدیراتی است که در عصر معصومین مطرح شده است.

سروش محلاتی در ادامه سخنان خود با بیان این که می شود از ادلّه موجود در احکام فقهی استفاده کرد و اِعلام کرد که آن چه در روایات در مورد تقدیرات دیه آمده و همین طور آن چه که در روایات در بقیه فروع فقهی آمده، جنس و ماهیت آن فرق می کند و قابل بحث است، گفت: روایاتی که در زمینه احکام نماز وارد شده، احکام شرعی الهی است در حالی که در احکام فقهی در زمینه دیه، ماهیت حکم، حکم سلطانی است؛ و احکام سلطانی هم که با احکام شرعی متفاوت است.

او با بیان این که نشست های علمی جای طرح این گونه احتمالات در نزد اساتید و پژوهشگران است، افزود: مرحوم شهید اول در کتاب «اَلقَواعِدُ الکُلِّیَّة فِی الأُصُولِ وَ الفُرُوعِ» ، مطرح می کند نصوصی که از پیامبر و ائمه (عَلَیهِمُ السَّلامُ) می رسد، برخی برای بیان حکم شرعی است و برخی به عنوان جعل و وضع حکم از ناحیه خود امام هست و این ها را باید تفکیک کرد؛ مثال هایی هم می زنند و برای نمونه می گویند پیامبر (ص) گفتند هر کس زمین مرده ای را آباد کند، زمین از آن اوست[مَنْ أَحْيَا أَرْضاً مَوَاتاً فَهِيَ لَهُ وسائل الشّیعه ج 17 ص327 ]؛ آیا این سخن پیامبر یک حکم شرعی است؟ به این معنی است که اِحیا ، سبب ملکیت است یا پیامبر به عنوان حاکم اسلامی است که منابع اسلامی در اختیار اوست، و به عنوان مدیر جامعه، دستورالعملی صادر می کند و می گوید هر کس که زمین را آباد کند، آن زمین از آن او می شود؟ ایشان در اصل این تفاوت در نگاه ها را بیان می کند.

این استاد برجسته حوزه علمیه قم گفت: می توانیم روایات باب دیه را از ابتدا تا انتها بررسی کنیم تا ببینیم در این روایات، تقدیری که برای دیه و از جانب امام صادق (عَلَیهِ السَّلامُ) مطرح شده، از سوی خداست یا ایشان به عنوان امامِ آن زمان این تقدیرات و میزان دیه را معین کردند. تعبیرات امام ششم نشان می دهد که این تقدیرات و مشخص کردن میزان و مقدار دیه، از ناحیه امام صادق (عَلَیهِ السَّلامُ) به عنوان امامِ آن زمان صورت گرفته و جزء دسته دوم واقع می شود؛ اصولا مجموع روایات ابواب دیات این را نشان می دهد که دیات از قسم دوم است. این نه فقط بخاطر استنباط ما، بلکه بخاطر دلایل روشن که در شرایط امروز می بینیم؛ و میزان دیه متغیر است چون شرایط زندگی در حال تغییر است.

او خاطرنشان کرد: نظریه ای مطرح است که پیامبر (ص) حق تشریع دارد و تشریع او در روایات موجود با تشریع الهی تفاوتی ندارد؛ درست است که این روایات ، تشریع پیامبر (ص) را بیان می کند اما باید در نظر داشته باشیم که ماهیت حکم را بیان نمی کند؛ و روایات دیگر این ابهامات را برطرف می کند.

سروش محلاتی یادآور شد: برای مثال در ابتدا هم قوانین و احکام خاصی برای دیه وجود داشت و در حالی که پول و درهم و دینار ، سکه طلا و نقره هم نبود، اما بعدها که درهم و دینار ، سکه طلا و نقره آمد، امیرالمؤمنین (عَلَیهِ السَّلامُ) این ها را مبنای تقدیرات دیه قرار دادند.

او افزود: شاهد دیگر بر اینکه احکامِ تقدیراتِ دیه و میزان و مقدار آن، احکام الهی نیست، بلکه به از سوی پیامبر و امام به عنوان مدیر جامعه مطرح شده است این که امام صادق (عَلَیهِ السَّلامُ) به عنوان حکم شرعی، تقدیر دیه را بیان نمی کند، بلکه مثلا می گوید امیرالمؤمنین (عَلَیهِ السَّلامُ) این گونه نقل کردند.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که یکی از گام های جدی که باید در باب ماهیّت دیه معلوم شود، این است که آیا واقعا تقدیرات مطرح شده برای دیه، احکام الهی است و شرع این طور به صورت کلی مقرّر کرده که در این صورت یک وظیفه ای داریم اما اگر نه ، حکم قطعی الهی نیست و تقدیرات دیه و میزان و مقدار آن می تواند تغییر کند، وظیفه دیگری داریم که نیاز به بررسی علمی دارد؛ ما وقتی می بینیم که امام صادق (عَلَیهِ السَّلامُ)  می فرماید که امیرالمؤمنین (عَلَیهِ السَّلامُ)  این طور نقل کرده است، یعنی حکم خدا نیست و حکم امام علی (عَلَیهِ السَّلامُ) به عنوان مدیر جامعه آن روز بوده است؛ و حالا که امیرالمؤمنین (عَلَیهِ السَّلامُ) این ها را جعل و وضع کردند، باید بررسی کنیم که آیا شرایط زمان در تعیین مقدار آن تقدیرات دخیل بوده و الان در زمان ما باید چگونه باشد ؟

https://fa.shafaqna.com/news/487734/

********************************************

*** موضوعات و عناوین اخلاقی و تربیتی و اجتماعی و اعتقادی و حدیثی+پایگاه اندیشوران حوزه+آیت الله سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی

*** عناوین و موضوعات اخلاقی،تربیتی ، اجتماعی، ی.+وبلاگ نسیم معرفت+آیت الله سیداصغرسعادت میرقدیم لاهیجی