به نام خدا
«نقش تعليم و تربيت»
حضرت آيت الله زين العابدين قرباني گيلاني لاهيجي در کتابِ نخستين رساله اخلاق و تعليم و تربيت اسلامي از امام علي (عَلَيهِ السَّلامُ) در بخش پيشگفتار صفحه 21 در رابطه با «نقش تعليم و تربيت» چنين مي فرمايد :
تعليم ، از مقوله «علم» به معناي ياد دادن و تربيت از ماده رَبْو به معناي رشد و پرورش دادن است . حيوانات ، هنگامي که از مادر متولِّد مي شوند ، به حکم غريزه و الهام فطري ، وظيفه و برنامه زندگي خود را به خوبي مي دانند و در نيل به کمالاتِ ممکنِ خود ، نيازي به معلِّم و مُربِّي ندارند . بچه ماهي هنگامي که از تخم بيرون آمد ، همانگونه که شنا کردن و تنفّس نمودن و تغذيه مخصوصِ خود را مي داند ، فرار از دشمن و جُفت گيري و توليد مثل و ادامه زندگي در شرايط مختلف را نيز مي داند و نيازي ندارد که اين امور را از کسي ياد بگيرد و يا تحت نظر کسي پرورش يابد . ه آموفيل با آن که علف خوار است ولي چون نوزاد او بايد هنگام تولّد چند صباحي از کِرم تغذيه کند از اين رو هنگام تخم گذاري ، کِرمِ مخصوصي را شکار مي کند و با نيش خود آن را به گونه اي فلج و نيمه جان مي سازد تا هنگامي که فرزند او از تخم بيرون مي آيد کنار خود گوشتِ کِرم بي جان را که نه زنده است و نه فاسد شده بيابد و از آن تغذيه نمايد . او اين کار را تنها از راه الهامِ فطري انجام داده است و گرنه هيچوقت او رنگ مادر را نديده است . زنبور عسل ، مکيدن شيره گل ها و تبديل آن به عسل و ساختن خانه مُسدَّس و تقسيم مسؤليت هاي اداره کَندو و توليد عسل را ميان خود ، تنها از وحي الهي و غريزه طبيعي آموخته و انجام داده است . و اين همان حقيقتي است که در قرآن مجيد از قول حضرت موسي «ع» و برادرش در مقام معرفي پروردگارشان در مقابل فرعون چنين بيان شده است : قالَ فَمَنْ رَبُّكُما يا مُوسى * قالَ رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى (سوره طه آيه 49 و 50) فرعون پرسيد : پروردگار شما کيست اي موسي ؟! موسي (عَلَيهِ السَّلامُ) گفت : پروردگار ما کسي است که به هر موجودي آنچه لازمه آفرينش او بوده است داده سپس رهبريش کرده است .
اما انسان در انجام کارها و تشخيص وظائف و طيِّ تکامل ، تنها به غرائز و الهامات فطري متّکي نيست بلکه در عين مجهز بودن به عقل و اختيار ، نياز به مُعلِّم و مُربِّي دارد که اگر دستش را نمي گرفتند و پا به پا نمي بردند چه بسا همانند چهارپايان راه مي رفت و اگر يک حرف و دو حرف بر دهانش نمي گذاردند ياراي سخن گفتن نداشت چنانکه مولوي گفته است :
دائما هر کرِّ اصلي گنگ گشت ناطق آن کس گشت کز مادر شنود
عَلي هذا آدمي براي شناخت حقائق هستي و درک راز و رمز آن ، نياز به معلم دارد و بدون او نمي تواند خير و شرّ خود را تمييز دهد و به اسرار آفرينش پي ببرد . و همچنين در پرورش استعداد هاي جسمي و روحي خود و نيل به کمالِ مطلوب و زدودن رذائل اخلاقش که همانند آفاتي شجره طيّبه وجودش را خشک و بي حاصل و متعفِّن مي سازد ، محتاج به مُربّي است که اگر انبياء و اولياء الهي در راه تعليم و تربيت او قيام نمي کردند و در راه تکامل علمي و اخلاقي وي رنج و مرارت تحمّل نمي نمودند ، بي شک اکنون بشريّت دوراني بدتر از قرون وُسطي را طي مي کرد که قرآن مجيد در اين رابطه مي فرمايد : لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ .(سوره آل عمران آيه 164) . به يقين خدا بر مؤمنان منّت نهاد آنگاه که پيامبري از خودشان برانگيخت تا آيات او را بر آنها بخواند و پاکشان سازد و به آنها کتاب و حکمت بياموزد و به طور قطع آنان پيش از اين در گمراهي آشکاري بودند . چنانکه ملاحظه مي فرماييد ، فرستادن پيامبر در ميان آن مردم گمراه با سلاحِ تلاوت آيات الهي و تزکيه و تعليم آنان ، از نعمت هاي بزرگ الهي به شمار آمده که موجب منّت گذاري خداوند بر مؤمنان شده است . و در آيه اي ديگر اين کار را مايه حيات انسان ها دانسته که گويا مردمي که تحت تعليم و تربيت انبياء قرار نگرفته اند مرده اند : يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ . (سوره انفال آيه 24) . اي کساني که ايمان آورده ايد دعوت خدا و پيامبر را اجابت کنيد آنگاه که شما را براي زنده ماندن دعوت مي کند .
@ منبع : کتاب ِ «نخستين رساله اخلاق و تعليم و تربيت اسلامي» ص 21 ، از حضرت آيت الله زين العابدين قرباني گيلاني لاهيجي
** تايپ شده توسطِ استاد سيداصغرسعادت ميرقديم لاهيجي در تاريخ چهارم بهمن 1398 ، در دو ساعت قبل از اذان صبح .
*************************************************
***********************************************
**************************************************************
**
آیاسود بانکها و مؤسّسات مالی اعتباری رباست؟+سایت حکیم زین العابدین عسکری گیلانی لشت نشایی رشتی